Dalawang aklat na pumapaksa sa kalusugan

DALAWANG AKLAT NA PUMAPAKSA SA KALUSUGAN

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Pagkagaling ko sa ospital kanina nang dinalaw ko si misis na nakaratay sa banig ng karamdaman, ako'y lumisan doon bandang tanghaliang tapat.

Mula sa ospital ay sumakay na ako ng dyip puntang Gateway sa Cubao. Naglakad hanggang makarating sa Book Sale sa gilid ng Fiesta Carnival. Pumasok ako doon at agad na bumungad sa akin ang aklat na "40 Days of Hope for Healthcare Heroes" ni Amy K. Sorrells, BSN, RN. Ang RN ay registered nurse.

Naintriga ako sa mga salitang "Healthcare Heroes" lalo na't nasa ospital si misis na pinangangalagaan ng mga doktor at nars.

Isa pang aklat ang nakatawag pansin sa akin dahil sa nakasulat na A. Molotkov Poems, at agad isinama ko sa binili dahil bilang makata, nais kong basahin ang mga tula ng di ko kilalang awtor. Pag-uwi ko na sa bahay, saka ko na napansin ang pamagat, "Future Symptoms". Batid kong ang salitang symptoms ay may kaugnayan sa health o kalusugan.

Sa blurb nga sa likod ng aklat na ito ay nakasulat: In this stirring collection of poetry, A. Molotkov considers a country on the brink of collapse, plagued by virus and violence, haunted by history, asking of himself - and us - "How do I move / with my love / caught in concrete... How do I sing with all / this past / in my lungs?" Muli, tinukoy sa blurb ang dalawang salita: virus at lungs, na tumutukoy sa kalusugan at paghinga ng tao.

Ang "40 Days of Hope for Healthcare Heroes", may sukat na 5" x 7", at naglalaman ng 176 pahina (12 ang naka-Roman numeral), ay nagkakahalaga ng P130 habang ang "Future Symptoms: A. Molotkov Poems", may sukat na 6" x 9", at naglalaman ng 118 pahina, ay nagkakahalaga naman ng P70. Kaya bale P200 silang dalawa.

Marahil nga'y di ko bibilhin ang dalawang libro kung malakas si misis at wala sa ospital. Subalit nahikayat akong bilhin dahil sa kanyang kalagayan, at dahil na rin sa paksa hinggil sa kalusugan. Batid kong marami akong matututunan sa mga aklat na ito.

Nais ko silang basahin dahil sa isa na namang yugto sa buhay naming mag-asawa ang bumalik uli kami sa ospital. At ang mga librong ito'y tila ba nagbibigay sa akin ng pag-asa. Lalo na't noong panahon ng pandemya, maraming bayaning frontliners na dapat saluduhan.

pumapaksa nga sa kalusugan

ang dalawa kong nabiling aklat

na tagos sa puso ko't isipan

na talagang makapagmumulat

noong panahon pa ng pandemya

ang naririto nga'y pinapaksa

nars at doktor, bayani talaga

kinatha pa'y sanaysay at tula

bumulaga nga agad sa akin

sa Book Sale yaong nasabing libro

kaya di nag-atubiling bilhin

dagdag kaalaman pang totoo

"40 Days of Hope for Healthcare Heroes"

at "Future Symptoms: A. Molotkov Poems"

tiyak na maraming makakatas

pag binasa ko sa libreng oras

04.06.2025

Walang iwanan, O, aking sinta

WALANG IWANAN, O, AKING SINTA

ilang ulit na tayong naharap

sa anong tinding dagok ng palad

subalit tayo'y nagsusumikap

na pagsasama pa'y mapaunlad

sa altar noon tayo'y sumumpa

na walang iwanan, sa kabila

ng mga suliranin at sigwa

kasama sa hirap at ginhawa

tulad ngayon, nasa ospital ka

ginagawa ko ang lahat, sinta

ako ma'y naluluhang talaga

sa nangyayari sa iyo, sinta

di kita iiwan ang pangako

buong-buo ang aking pagsuyo

ang pag-ibig ko'y di maglalaho

sa problemang ito'y di susuko

sa pagsubok sana'y makalampas

sinta ko, ikaw ay magpalakas

mabibigyan ka ng tamang lunas

suliraning ito'y malulutas

- gregoriovbituinjr.

04.06.2025

Ang aklat para sa akin

ANG AKLAT PARA SA AKIN

pagbili ng libro'y nakahiligan
sa bookstore o mga book festival man
tungkol sa kasaysayan, pahayagan,
tula, kwento, sanaysay, panitikan

dahil ako'y makata, manunulat
ng mga tula't kwentong mapangmulat
na pampanitikan ang binubuklat
sari-saring akda'y binubulatlat

may dyaryong Taliba ng Maralita
kung saan kwento ko'y nalalathala
mga pahayag ng samahan, tula
na nais kong maisalibro din nga

balak kong makagawa ng nobela
hinggil sa pakikibaka ng masa
wawakasan ang bulok na sistema
wawakasan ang pagsasamantala

pangarap kong maisaaklat iyon
isa iyan sa dakila kong layon
na burgesya'y sa lupa maibaon
lipunang asam ay itayo ngayon

- gregoriovbituinjr.
04.05.2025

Coed, nagpatiwakal

COED, NAGPATIWAKAL

bakit naisip magpatiwakal?

ng isang coed sa paaralan

mula ikaapat na palapag

siya'y tumalon, anong dahilan?

iniwan ba siya ng kasuyo?

at labis niyang dinamdam iyon?

pagsinta ba sa kanya'y naglaho?

aba'y anong sakit naman niyon!

sa eksam ba'y mababa ang grado?

nahihiyang di makapagtapos?

may mental health problem kaya ito?

na problema'y di matapos-tapos?

nagpapakamatay na'y kayrami

pangyayaring ganito'y kaylupit

nadagdagan pa ng estudyante

kahit may batas na sa Mental Health

- gregoriovbituinjr.

04.05.2025

* ulat mula sa pahayagang Bulgar, Abril 5, 2025, p.2

* Republic Act No. 11036 - An Act Establishing a National Mental Health Policy for the Purpose of Enhancing the Delivery of Integrated Mental Health Services, na mas kilala ring Mental Health Act of 2018

Karahasan ng magulang sa mga anak

KARAHASAN NG MAGULANG SA MGA ANAK

sa dyaryong Bulgar, dalawang tampok na ulat

hinggil sa panggagahasa ng mismong tatay

sa mga anak, edad apat, labing-apat,

at labingsiyam, OFW ang nanay

edad siyam nama'y binubugaw ng ina

sa online, matatamong mo na lang ay bakit

dahil ba sa kahirapan ay gagawin na

upang magkapera'y ibubugaw ang paslit

sisisihin ba si Libog at Kahirapan

upang malusutan lang ang ginawang krimen

paglaki ng bata'y anong kahihinatnan

kung tatay mismo ang sa kanila'y umangkin

mapapaisip ka bakit ito nangyari

libog lang ba o may mental health problem ito

imbis mahalin, magulang mismo ang imbi

pag lumaki ang anak, kawawang totoo

- gregoriovbituinjr.

04.04.2025

* ulat mula sa pahayagang Bulgar, Abril 4, 2025, tampok na balita at pahina 2

Istrok

ISTROK

di na niya maigalaw ang kanang braso

di rin maigalaw ang kanang hita't binti

pinagpahinga muna hanggang mag-umaga

nang di pa maigalaw, nagpaospital na

may bleeding sa pagitan ng artery at vein

sa utak, kung dati, may blood clot sa bituka

na inoperahan upang dugo'y lumabnaw

ngayon, may blood clot namang namuo sa utak

pitumpung porsyento raw ang nakaliligtas

sa istrok na nangyari sa asawang sinta

nawa, ang nangyari'y malusutan ni misis

aktibistang Spartan ay ito ang nais

naluluha na lamang ang makatang ito

tulala sa kawalan, isip ay paano

makaligtas si misis sa nangyaring ito

nawa'y gumaling pa si misis, aking samo

- gregoriovbituinjr.

04.04.2025

* litratong kuha ng makatang gala sa isang ospital

Paglalakbay sa bingit

PAGLALAKBAY SA BINGIT

lumulutang yaring diwa

sa langit ng pang-unawa

ang nasa dambana'y tula

ang nasa dibdib ay luha

nilalakbay bawat bingit

ng kahapong di maukit

mga planong inuugit

sa puso'y inilalapit

ang tula'y nakabubusog

sa diwa kong nayuyugyog

ngunit nagkalasog-lasog

nang ilang ulit nauntog

wala man sa toreng garing

sa pagkatha'y buong giting

na ang madla'y ginigising

sa mahabang pagkahimbing

- gregoriovbituinjr.

04.02.2025

* kinatha sa ika-237 kaarawan ng makatang Francisco Balagtas

Ngayong Araw ni Balagtas, nais kong magpasalamat

NGAYONG ARAW NI BALAGTAS, NAIS KONG MAGPASALAMAT

ngayong Araw ni Balagtas, / nais kong magpasalamat

sa lahat ng mga tulong / sa oras ng kalituhan

nang maospital si misis / sa matinding karamdaman

pinaaabot ko'y taos / sa pusong pasasalamat

hindi ko man matularan / ang idolo kong makata

subalit para sa akin, / bawat kathang tula'y tulay

tungo sa pakikibakang / sa tuwina'y naninilay

lalo't isyu't paksa iyon / ng manggagawa't dalita

di pa mabuti si misis / bagamat pumapasok na

sa trabaho bilang social / worker sa kanilang opis

subalit ayon sa doktor, / rare case ang kaso ni misis

kaya pag-uwi ako'y nars, / at di pabaya sa kanya

kwarenta'y nwebeng araw nga / kami noon sa ospital

may tumulong, may inutang, / may isinanlang titulo

presyong tatlong milyong piso'y / di ko alam papaano

unti-unting babayaran, / presyong nakatitigagal

sa dalawang NGO nga'y / sinubukan kong mag-aplay

subalit di pa matanggap / ang tibak na laging kapos

ngayong Araw ni Balagtas, / pasasalamat ko'y taos

sa mga pusong dakila / sa tinulong nilang tunay

- gregoriovbituinjr.

04.02.2025

Nasisilaw sa ilaw

NASISILAW SA ILAW

nagtakip si alaga ng kamay

habang natutulog ng mahimbing

marahil nasisilaw sa ilaw

kaya kamay ay ipinantabing

mamaya, ako'y matutulog din

at ang ilaw ay io-off ko lang

isasara lang, di papatayin

mahirap ang salita ng tokhang

buti tulog ngayon si alaga

pagkat gabi ang kanyang trabaho

hanggang madaling araw gising nga

upang daga'y hulihing totoo

- gregoriovbituinjr.

04.01.2025

* mapapanood ang bidyo sa kawing na: https://www.facebook.com/share/v/1LAWQbT1c8/ 

Ang uod ay isang paruparo

ANG UOD AY ISANG PARUPARO

And just what the caterpillar thought her life was over, she began to fly. ~ Chuang Tzu

kaygandang talinghaga'y nabatid

na magandang payo sa sinumang

nahihirapan at nabubulid

sa dusang tila di makayanan

sino kaya ang nagsabi niyon

ng talinghagang tagos sa puso

si Chuang Tzu nang unang panahon

at isa sa Taoismo'y nagtayo

akala ng uod mamamatay

siya paglabas sa nakabalot

sa katawan, at nang magkamalay

ay naging paruparo ang uod

nakalipad na patungong langit

sa mga kampupot bumababa

noon ay laging minamaliit

ngayon kayganda, kamangha-mangha

tulad din ng ating suliranin

na animo'y di na malulutas

may buhay pa palang haharapin

tungo sa isang magandang bukas

- gregoriovbituinjr.

04.01.2025

* larawan mula sa google

Noli Me "Tangina"

NOLI ME "TANGINA"

si Rizal daw ang idolo ng ama

na hilig magtungayaw o magmura

inakda raw ay Noli Me "Tangina"

komiks na patama, kunwari'y kwela

sa biro, ako na lang ay natawa

iba rin talaga si Al Pedroche

na sinulat ay iba't ibang siste

nasa diwa'y gagawan ng diskarte

lalo't pasasaringan ay salbahe

isusulat anuman ang mangyari

meron bang El "Filibustanginamo"

sunod sa Noli Me "Tangina" nito

kawawa naman ang akda ni Lolo 

Pepe dahil sa biruang ganito

- gregoriovbituinjr.

04.01.2025

* tula batay sa komiks sa unang pahina ng Pilipino Star Ngayon, Marso 31, 2025

Lungad

LUNGAD

Labingtatlo Pahalang: Pagsuka ng sanggol

anim na titik, at ang lumabas na sagot:

LUNGAD, salitang ngayon ko lamang nasapol

bago lang sa akin ang katagang sumulpot

unang araw ng Abril, salita'y bumungad

madaling araw nang krosword ay masagutan

dyaryo'y kahapon pa, ngayon lamang nalantad

sa krosword ang bagong salitang kakaiba

sa wikang Ingles, infant reflux pala ito 

iba sa suka, sapagkat kusang lalabas

sa bibig yaong gatas matapos sumuso 

na karaniwan lang, ayon sa mga pantas

dagdag na salita itong magagamit din

sa pagkatha ng kwento, tula, at sanaysay

tila baga nalasap ay bagong pagkain

kaya bokabularyo'y nagiging makulay

- gregoriovbituinjr.

04.01.2025

* palaisipan mula sa pahayagang Bulgar, Marso 31, 2025, pahina 11

* https://ph.theasianparent.com/lungad 

* https://www.facebook.com/UnabellaMC/posts/madalas-bang-lumungad-si-baby-ang-paglungad-ng-sanggol-ay-madalas-na-ikinababaha/2355653711349118/ 

May mga pangalan ang mga pinaslang

MAY MGA PANGALAN ANG MGA PINASLANG

(Tara, pagtulungan natin upang mabatid ni VP Sara)

wala nga bang pangalan ang mga pinaslang?

tiyak meron, at maraming ina ang luhaan

subalit bigyan natin ng mga pangalan

upang ang bise, pangalan nila'y malaman

si Kian Delos Santos ay isa lang diyan

ina ni Aldrin Castillo nga'y lumuluha

na buhay ng kanyang anak ay iwinala

bagamat di naman ako nakapagtala

subalit ito'y isang hamon sa makata

sandaang ngalan ma'y masaliksik kong sadya

Jonathan Mulos, "Dagul", Dario Oquialda, 

JohnDy Maglinte, Obet Tington, Eugen Llaga, 

Vincent Adia, Carlo Bello Villagarcia, 

Abdulmahid Mamalumpong, Larry Miranda, 

Harriet Barrameda Serra, Noel Ababa,

Renato Cajelo Mariano, Alfredo 

Orpeza, "Yaba", Alfredo Roy Elgarico,

Jeremie Garcia, Emelito Mercado,

Harold Tablazon, Jordan Sabandal Abrigo, 

Basideles Ledon, Remar Caballero, 

Ricky Dinon, Noron Mulod, Larry Salaman,

Jocel Salas, Norman Sola, Victor Lawanan,

Abraham Damil, Christopher "Amping" Cuan, 

Joshua Evangelista, Hernani Tipanan,

Caesar Perez, Edwin Callos, Russel De Guzman,

Marcelo Baluyot, Aldrin Tangonan, Jr.,

Abubacar Sharief, Pablo Matinong Jr.,

Jose Dennis Dazer, Arsenio Guzman Jr.,

Joshua Laxamana, Ricardo Gapaz Jr.,

Antonio Rodriguez, Gener Amante Jr.,

Gilbert Paala, Daniel Lopez, Djastin Lopez,

Franie Genandoy Avanceña, Froilan Reyes,

Roselle Tolentino Javier, Ritchie De Asis, 

Louie Angelo Vallada, Santiago Andres,

Roberto Alejo Silva, Jun Rey Cabanez,

 

kung bibilangin ko'y higit pa lang limampu

ang sa tula'y ngalan ng buhay na naglaho

sa isang patakaran ngang napakadugo

sa paalam dot org pa lang ito nahango

halina't pagtulungang ngalan pa'y mabuo

* pinaghanguan ng mga pangalan ng biktima ng drug war: https://paalam.org/ 

* tula batay sa ulat sa pahayagang Bulgar, Marso 31, 2025, tampok na balita (headline) at pahina 2

Walang gutom ang Budol Gang

WALANG GUTOM ANG BUDOL GANG

ang budol ay

panloloko,

panlalansi,

panlilinlang

gamit nila'y 

anong tamis

maasukal

na salitâ

upang kunin

o nakawin

ang anumang

mayroon ka

paano kung

ninakawan

na'y ang kaban

nitong bayan

hay, ang masa

ang kawawa

panlolokong

di halatâ

mandaraya

walanghiya

budol-budol

tusong ulol

walang gutom

ang pusakal

bulsa't mukha'y

anong kapal

ingat kayo

sa budol gang

at labanan

ang budol gang

- gregoriovbituinjr.

03.31.2025

* batay sa ulat sa pahayagang People's Journal, Marso 31, 2025, tampok na balita (headline) at pahina 2

Manggagawa ang lumikha ng pag-unlad

MANGGAGAWA ANG LUMIKHA NG PAG-UNLAD

habang lulan ng bus ay nakita ko

yaong mga nilikha ng obrero:

ang mga gusaling nagtatayugan

mga tulay, paaralan, lansangan

na pawang ginawa ng manggagawa

maging ng mga kontraktwal na dukha

lumikha ng gusali ng Senado,

Simbahan, Malakanyang at Kongreso

nasaan ang kanilang kinatawan

sa parlamento, sa pamahalaan

bakit pulitikal na dinastiya

yaong mga naluklok, at di sila

Manggagawa Naman! ang aming sigaw

obrerong nagpapawis buong araw

at gabi upang bayan ay umunlad

at bansa ay patuloy na umusad

upang masa'y di manatiling lugmok

upang mawala ang pinunong bugok

upang palitan ang sistemang bulok

sina Leody at Luke ay iluklok

- gregoriovbituinjr.

03.31.2025

#21 Ka Leody De Guzman para Senador

#25 Atty. Luke Espiritu para Senador

* mapapanood ang bidyo sa kawing na: https://www.facebook.com/share/v/18pLAckmcr/ 

Rotinaryo

ROTINARYO

ayoko nang magpaabot ng alas dose

upang matulog kundi alas-dyes ng gabi

upang diwa'y maipahinga ng mabuti

pati na puso't katawan upang umigi

pagkat madalas magising ng alas-kwatro

iihi lang, pipikit hanggang alas-singko

di na makatulog at babangon na ako

upang isulat ang isang tula o kwento

kahit paano ang tulog ko'y pitong oras

upang katawan ay makabawi't lumakas

maya-maya, mag-eehersisyo't lalabas

bibili ng dyaryo, pandesal, lugaw, sopas

at pritong isda para sa alagang pusa

ang agahan ko'y pagbabasa ng balita

kung walang lakad, maglalaba munang sadya

kung may rali, sa kalsada na'y nakahanda

sa tula kong ito'y kanilang malalaman

ang rotinaryo ng aktibistang Spartan

kaya kung may pakana sila at gagawan

ako ng masama, madaling madali lang

- gregoriovbituinjr.

03.31.2025

Ang labada ni mister

ANG LABADA NI MISTER

bilin ni misis, maglaba ako

kaya di ko dapat kalimutan 

ang sa akin ay biling totoo

na agaran kong gagawin naman

ang labada'y agad nilabhan ko

panty, bra, blusa, medyas, pantalon

kumot, sweater, kamiseta, polo

punda ng unan, brief, short na maong

bilin niya'y agad sinunod ko

ganyan tayo, di nagpapabaya

di gaya sa komiks ni Mang Nilo

na naging flying saucer ang batya

salamat sa komiks sa Pang-Masa

dyaryong sa tuwina'y binibili

komiks man ay nagpapaalala

kaya sa Pang-Masa'y nawiwili

- gregoriovbituinjr.

03.30.2025

- komiks mula sa pahayagang Pang-Masa, Marso 28, 2025, p 7

Meryenda

MERYENDA

meryenda ko'y pandesal at tsaa

habang may naninilay tuwina

na samutsaring paksa ng masa

na sinusulat ko kapagdaka

madaling araw, nananaginip

ngayong umaga'y may nalilirip

mga isyung aking halukipkip

at solusyong walang kahulilip

lipunang makatao'y pangarap

nang dukha'y makaahon sa hirap

na asam na ginhawa'y malasap

at maibagsak ang mapagpanggap

kayrami pang tulang kakathain

mga kwento't isyung susulatin

pati nobelang pangarap gawin

ay palagiang iniisip din

tara, magmeryenda muna tayo

habang nagpapalitan ng kwento

halina, at saluhan mo ako

kahit payak ang meryendang ito

- gregoriovbituinjr.

03.30.2025

Tatlong magkakapatid, magkayakap na nasunog

TATLONG MAGKAKAPATID, MAGKAYAKAP NA NASUNOG

tuwing Marso ay Fire Prevention Month subalit
bago magtapos ang Marso ay tatlong paslit
ang namatay sa sunog nang magkakayakap
kung ako ang ama'y tiyak di ko matanggap

mga batang edad tatlo, apat at anim
ang namatay sa sunog, talagang kaylagim
magkakapatid silang may kinabukasan
subalit tinupok ng apoy ang tahanan

ay, bakit nangyari ang kalagayang ito?
anang ulat, ama't ina'y nasa trabaho
nang magkasunog ikasiyam ng umaga
nang tatlong magkakapatid ay nadisgrasya:

Sachna Lexy, Razan Kyle, at Athena Lexy
doon sa Barangay Mambaling, Cebu City
mga pangalang di dapat makalimutan
paalala sila na ating pag-ingatan

at huwag basta iwan yaong ating anak
nang sila lang sa bahay nang di mapahamak
kung may napag-iwanan lang na responsable
sa komunidad, baka di iyon nangyari

- gregoriovbituinjr.
03.30.2025

* ulat ng Marso 30, 2025 sa pahayagang Bulgar at Abante Tonite, tampok na balita (headline) at pahina 2

* 𝗠𝗮𝗿𝗰𝗵 was declared as “𝗙𝗶𝗿𝗲 𝗣𝗿𝗲𝘃𝗲𝗻𝘁𝗶𝗼𝗻 𝗠𝗼𝗻𝘁𝗵” by virtue of Proclamation No. 115-A, s.1966 which promotes consciousness about safety and accident prevention. On the other hand, Proclamation No. 360, s.1989, proclaimed this month as “𝘽𝙪𝙧𝙣 𝙋𝙧𝙚𝙫𝙚𝙣𝙩𝙞𝙤𝙣 𝙈𝙤𝙣𝙩𝙝” that disseminates campaigns on burn prevention and to enhance education in all phases of burn cases. mula sa kawing na https://web.nlp.gov.ph/fire-prevention-month/

7.7 lindol sa Myanmar at Thailand, 1K patay

7.7 LINDOL SA MYANMAR AT THAILAND, 1K PATAY

kayraming gumuhong gusali

nasa sanlibo ang nasawi

sa magnitude seven point seven

na lindol sa Myanmar at Thailand 

dal'wang libo't apat na raan

ang naulat na nasugatan

magnitude six point four aftershock

pa'y talagang nakasisindak

nagpapatuloy pa ang rescue

operation baka may buhay

pang natatabunan ng lupa

o pader ng mga gusali

anumang kaya'y ating gawin

nang mga buhay pa'y sagipin

kung kakayanin, mag-ambagan

nang nalindol ay matulungan

at ipadala sa ahensyang

natalagang magbigay-tulong

tulad sa mga na-Yolandang

buong mundo yaong tumulong

- gregoriovbituinjr.

03.30.2025

* ulat mula sa pahayagang Abante, Marso 30, 2025, tampok na balita (headline) at pahina 3